به گزارش نماینده به نقل از فارس، حجت‌الاسلام محمدرضا زائری مدیرعامل مجموعه فرهنگی سرچشمه و مدیرمسئول نشریه «خیمه» در حاشیه بیستمین نمایشگاه بین‌المللی مطبوعات و خبرگزاری‌ها با حضور در غرفه خبرگزاری فارس به مفهوم‌شناسی فرهنگ، آسیب‌ها و راهکارهای مقابله با تهاجم و تهدیدهای فرهنگی پرداخت.
مشروح این گفت‌وگو در ادامه می‌آید:
تعریف جامعی از فرهنگ وجود ندارد
*فرهنگ عمومی از چه مولفه‌هایی تشکیل می‌شود و چه چیزهایی روی آن اثر دارد؟
موضوع فرهنگ آنقدر پیچیده و مهم است که درعین وضوح و آشکار بودن کامل، تعریف علمی دقیقی برای آن مورد اتفاق نیست. دیدگاه‌ها و نظرات مختلفی وجود دارد اما وجه مشترک همه آنها در واقع گستردگی و تنوع و در عین حال فراگیری مفهوم فرهنگ که زمینه تمدن را می‌سازد و فراهم می‌کند و ابعاد مختلف را شامل می‌شود یعنی از پوشاک، خوراک و نوع مصرف به عنوان سبک زندگی، آشکارترین جنبه فرهنگ است تا مسائل اعتقادی و دینی، خط و زبان، باورهای مشترک، علایق، میراث و آئین‌ها و مناسک، مجموعه گسترده‌ای از شئون مختلف زندگی روزمره انسان‌ها را فرهنگ در بر می‌گیرد، همین موضوع باعث شده که اهمیت و حساسیت بسیار زیادی پیدا کند.
بسیاری از مسائل دیگر را فرهنگ سازماندهی می‌کند مانند سیاست و اقتصاد و ... را فرهنگ به آنها جهت می‌بخشد، فرهنگ عاشورایی است که از آن سیاست، ذلت و دوری از شعار «هیهات منا الذله» به وجود می‌آید، همچنین فرهنگ عاشورایی است که از آن اقتصاد مقاومتی شکل می‌گیرد، بنابراین فرهنگ حوزه‌ای است که اغلب موضوعات و محورها را به شکل مستقیم مورد تأثیر خویش قرار می‌دهد.
همه کشورها برای حفظ فرهنگ بومی خود برنامه دارند
*آقای زائری! بعضی از افراد معتقدند به دلیل اینکه ما از پشتوانه فرهنگی غنی و کهنی برخوردار هستیم پس هیچ چیزی نمی‌تواند بر فرهنگ اثر گذاشته و آن را خدشه‌دار کند در حالی که مقام معظم رهبری ما را متوجه تهاجم فرهنگی و شبیه‌خون دشمن می‌کند. به نظر شما نقطه تقابل فرهنگ عمومی ما با تهاجم فرهنگی دشمن کجاست؟
اولاً به دلیل تحولات اجتماعی همه فرهنگ‌ها دستخوش تغییرند، این نسبت قوت و ضعف عناصر فرهنگی امکان دارد با تغییر در شرایط نیز درجه شدت و ضعف آن هم تغییر کند یا سرعتش کاهش یابد اما اساساً فرهنگ، یک موضوع جامد و ثابتی نیست که در آن تغییری به وجود نیاید لذا تغییر به طور طبیعی در فرهنگ‌ها رخ می‌دهد و نه تنها ما بلکه بسیاری از کشورهای دیگر نیز این نگرانی‌ها را دارند.
به طور مثال در فرانسه مدت‌ها درگیری بود برای اینکه جلوی ورود نرم‌افزارهای مایکروسافت را به زبان انگلیسی بگیرند چون آنها احساس می‌کردند زبان و فرهنگ فرانسه در معرض تهدید است. همچنین در کشور ژاپن برای حفظ بسیاری از میراث‌های کهن خویش از کیمونوی ژاپنی گرفته تا بسیاری از عادات و آداب خویش برنامه‌ریزی‌های جدی دارند لذا در همه کشورها این قضیه وجود دارد و همه کشورها نیاز دارند برای حفظ فرهنگ خود برنامه‌ریزی و تلاش کنند.
شبیخون فرهنگی، واقعیتی غیرقابل انکار است
*چه ضرورتی برای حفظ فرهنگ هر کشوری وجود دارد؟
دو دلیل عمده را می‌توان در این راستا به خصوص در شرایط فعلی ما برشمرد؛ اولاً در گذشته به دلیل اینکه ارتباطات گسترده نبود فرهنگ از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شد و زمان زیادی طول می‌کشید تا این تغییر محسوس باشد اما اکنون به دلیل گستردگی ارتباطات این اتفاق در درون خانواده‌ها به راحتی رخ نمی‌دهد بلکه انتقال فرهنگ، انتقال ارزش‌های فرهنگی، میراث فرهنگی، آداب و عادات و سبک زندگی توسط نهادهای اجتماعی از طریق رسانه صورت می‌گیرد.
نکته دوم اینکه همانطور که شما اشاره کردید دغدغه‌ای است که رهبر معظم انقلاب دارند، شبیخون فرهنگی و تهاجم فرهنگی دشمن یک واقعیت غیر قابل انکار است که حتی ساده‌ترین و خوشبین‌ترین افراد نمی‌توانند منکر آن شوند، از این رو وضعیت ما حساس‌تر، شرایط پیچیده‌تر و تهدید‌هایمان جدی‌تر می‌شود بنابراین لازم است برنامه‌ریزی جدی در سطوح مختلف و حوزه‌های گوناگون از نظام تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش گرفته تا رسانه ملی و رسانه‌های عمومی برای حوزه فرهنگ صورت پذیرد.
سبک زندگی با تغییر ارزش‌ها تغییر می‌کند
* مهمترین عناصر آسیب‌پذیر در حوزه فرهنگ کدامند؟
طبیعتاً ارزش‌های فرهنگی و هنجارها و شاخص‌های فرهنگی در هر جامعه‌ای ابتدا مورد هجوم و دستخوش تغییر قرار می‌گیرد و تغییر این ارزش‌ها و نگرش‌ها و باورهای مردم است که سبک زندگی افراد را تغییر می‌دهد در نتیجه نوع مصرف، گرایش مخاطب برای مصرف و انتخاب او دستخوش تغییر می‌شود که امری آشکار، واضح و عیان است و این همان نکته‌ای است که مقام معظم رهبری درباره آن با حساسیت برخورد می‌کنند لذا طبیعی است که در این صورت نگرش‌ها، ارزش‌ها و باورها و دیدگاه‌ها تغییر نکند و تغییر محسوسی نداشته باشد.
وقتی نگرش‌ها و ارزش‌ها تغییر کند، سبک زندگی هم تغییر آشکاری خواهد داشت اما آن نگرش‌ها و ارزش‌هایی که عامل شکل‌گیری سبک زندگی است اگر در مواجهه با فرهنگ‌های مختلف تغییر نکند، در نتیجه موضوعی مانند پوشش یا مصرف کالای فرهنگی متفاوت خواهد بود و ماهیت خود را به خوبی نشان خواهد داد.
*با توجه به پیشینه دینی کشور ما آیا سبک زندگی مقدم بر فرهنگ عمومی است یا این فرهنگ عمومی است که سبک زندگی افراد را شکل می‌دهد؟
سبک زندگی در واقع ویترین و لایه اول و رو بنایی فرهنگ به شمار می‌رود، بخشی از فرهنگ، کاملاً در معرض قضاوت مردم بوده و آشکارتر است و تغییر در لایحه‌های زیرین فرهنگی، تفاوت‌ها و تحولات آنها را در سبک زندگی نشان می‌دهد.
خودنمایی و بدحجابی از تبعات جهانی‌شدن است
* به نظر شما فرهنگ ما تا چه اندازه در مواجهه با فرهنگ غرب آسیب دیده است؟
در این رویارویی و این جنگی که به تعبیر مشهور، جنگ نرم است طبیعتاً دشمن اهداف جدی و تعریف‌شده‌ای دارد و قطعاً پیروزی در این جنگ برای دشمن از همه جنگ‌ها مهمتر است به دلیل اینکه اگر دشمن در این جنگ نرم و نرم ستیز موفق شود در سایر حوزه‌ها نیز موفق خواهد بود پس نگاه ما به دشمن، موضع مان در اقتصاد، طاقت و تحمل ما در برابر تحریم‌ها با این نگاه تغییر می‌کند لذا اگر باور و دیدگاه ما تغییر کرد همه چیز بعد از آن دچار تغییر خواهد شد.
در موج جهانی‌شدن که توجه به بدن، توجه به خود، توجه به آراستگی ظاهری، توجه به جنبه‌های فیزیکال و مادی پر‌رنگ‌تر می‌شود اگر ما تغییر کردیم و آسیب دیدیم مصرف لوازم آرایشی بالا می‌رود، حجاب تضعیف می‌شود و خودنمایی و تبرّج افزایش خواهد یافت. بنابراین قبل از این ظاهر در حوزه سبک زندگی، زیرساخت و زمینه ابتدایی و اولیه که همان باورها و نگرش‌ها، دیدگاه‌ها و گرایش‌های عمومی ما است که اساس فرهنگ را تشکیل می‌دهد، البته امروز به برکت اعتقاد دینی مردم، به برکت خون شهدا و ایثارگران و اتفاقاتی که در جبهه‌های جنگ تحمیلی رخ داد و به دلیل ایستادگی و مقاومت مقام معظم رهبری و مجموعه این عوامل باعث شد تا آسیب‌ها جدی نباشد اما تهدید واقعاً از آن چیزی که ما فکر می‌کنیم جدی‌تر است و این سنت الهی است که هرکسی اگر خود را در مقابل دشمن مجهز نکند آسیب خواهد خورد.
حتی جبهه‌ای پیامبر اسلام (ص) در آن حضور داشت اگر افراد کوتاهی و قصور کنند مانند جنگ احد آسیب می‌بینند و این بدان معنا نیست که اگر آمادگی و تدبیر نداشته باشیم از این آسیب‌ها در امان می‌مانیم.
تربیت تعلیمی و تربیت رسانه‌ای؛ دو حوزه‌ای که از بروز آسیب‌های فرهنگی جلوگیری می‌کند
* نسل جدید ما باید چه توصیه‌هایی را مد نظر خودش قرار بدهد تا بتواند مقابل آسیب‌ها و تهدیدات ایستادی کند؟
درباره نسل جدید بیشترین و اثرگذارترین عامل، پرورش آموزشی، تربیت آموزشی، تربیت تعلیمی و تربیت رسانه‌ای است؛ تربیت رسانه‌ای و آموزشی در مدارس، مهدکودک‌ها و مراکز آموزشی، تربیت رسانه‌ای هم از طریق رسانه ملی، سینما و ابزارهای اطلاع‌رسانی باید انجام شود.
اگر برای این دو حوزه برنامه‌ریزی و تدبیری هدایت شده صورت گیرد و از افت‌ها و آسیب‌ها جلوگیری شود نسل جدید به خوبی می‌تواند در برابر این آسیب‌ها واکسینه شود.
«نبود روزی حلال» صدها آموزش و تربیت دینی را خنثی می‌کند
*مصادیقی از این موارد را اشاره می‌کنید؟
مشاهده وضعیت کنونی مهدکودک‌ها پاسخ خوبی به سؤال شماست، ما در دانشگاه‌ها چقدر انرژی برای توجه به دانشجویان صرف می‌کنیم در حالی که متأسفانه از مهمترین مرحله سنی افراد که همان دوران کودکی و مهد کودک‌هاست، غافلیم. البته مهمتر از تمام این عوامل، عامل اقتصادی به معنای نان حلال و سلامت پاکی اقتصادی است که متاسفانه ما از آن غفلت کرده‌ایم لذا تا مردم نان حلال نخورند فرهنگشان فرهنگ دینی نخواهد شد، تا مردم نان حلال نخورند زندگی آنها زندگی اسلامی نخواهد شد.
واقعیت این است نان حرامی که در زندگی مردم اعم از ربا، رشوه، اختلاس و مشکلات پولشویی وجود دارد مسائل منفی فراوانی به دنبال دارد که حوزه اقتصاد و وضعیت آشفته و نابسامان امروز را در بازار رقم می‌زند همچنین عدم تدبیر و ترویج مصرف‌گرایی و اشرافی‌گری و زندگی مادی توسط نهادهای بزرگ و مؤثر در کشور به طور طبیعی باعث می‌شود زمینه اصلی هدایت که پاکی رزق و روزی و خورد و خوراک مردم است از بین برود و کسی که نان حلال نخورد اگر صدها آموزش و پرورش و رسانه ملی، دانشگاه و آموزش‌های عقیدتی سیاسی هم باشد دیگر نمی‌توانند مشکلی را حل کنند چون مشکل در ریشه امور است و همین مسئله جامعه ما را آسیب‌پذیر می‌کند.
نظر شما